"ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားမွ ကမၻာ့အႀကီးဆံုးရပ္ေတာ္မူႏွစ္ဆူ "

"ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားမွ
ကမၻာ့အႀကီးဆံုးရပ္ေတာ္မူႏွစ္ဆူ "

ဘာမီယန္ေတာင္ၾကား (Bamiyan Valley)
တစ္ခ်ိန္တုန္းက အာဖကန္နစၥတန္ကို အာရွ၏အခ်က္အခ်ာက်ေသာေဒသဟုသတ္မွတ္ၾကသည္။ ၿမိဳၿပယဥ္ေက်းမွဳထြန္းကားေသာ၊ဘူမိနက္သန္ၿဖစ္ေသာ ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားကိုလည္း အာဖကန္နစၥတန္၏အဓိကအသည္းဟုေခၚဆိုၾကသည္။ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားသည္ ကိုေဘာ(Kobul)ၿမိဳ့၏အေနာက္ေၿမာက္ဘက္၁၄၃မိုင္(ကီလိုမီတာ၂၃၀)အကြာ, အာရွတိုက္ႏုိင္ငံမ်ားႏွင့္ ဥေရာပ၊ေၿမာက္အာဖရိက၊မက္ဒီေတးရီယန္ သို့ ကုန္သြယ္ရန္ေဖာက္လုပ္ထားေသာပိုးလမ္းမၾကီး(Silk Road)ေပၚတြင္တည္ရွိသည္။ ဟဇရေၿမ (Hazara Land) ဟုေခၚဆိုၿပီး ဟဇရ(Hazara Turko-Mongols) ေဒသခံလူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္ၾကသည္။ ကူရွန္အင္ပါယာ(Kushan Empire)၏ ဗဟုိခ်က္လည္းၿဖစ္ခဲ့သည္။ အေရွ့တိုင္းၿမိဳ့ၿပယဥ္ေက်းမွဳႏွင့္ အေနာက္နဳိင္ငံမ်ားယဥ္ေက်းမွဳတို့ေပါင္းဆုံဖလွယ္ရာေနရာလည္းၿဖစ္ခဲ့သည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာၿပင္မွေပေပါင္း ၈၂၀၂ ထက္တြင္တည္ရွိေသာေၾကာင့္ Roof of the world ဟုလည္းလူသိမ်ားသည္။ ၁၁ ရာစု ေခတ္တိုင္ေအာင္ဘာမီယန္ေဒသသည္ ဂႏၶာရတုိင္း၏အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေအာက္တြင္တည္ရွိခဲ့သည္။ ေအဒီႏွစ္ရာစုခန့္တြင္ ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားသည္ဗုဒၶသာသာနာ၏အေရးၾကီးေသာဌာနတည္ခုၿဖစ္ခဲ့သည္။

၂၄၇ခုႏွစ္တြင္ အာေသာကမင္းၾကီး (King Asoka) ေစလြတ္ေသာ ဓမၼရကၡိတမေထရ္၊
မဇၨ ႏၱိကမေထရ္ႏွင့္မဟာရကၡိတမေထရ္တို့ ဦးေဆာင္သည့္ သာသနာၿပဳအဖဲြ ့သည္
ဂႏၶာရတုိင္း၊အာဖကန္နစၥတန္ႏွင့္ပတ္ဝန္းက်င္ေဒသမ်ားသို့ေရာက္ရွိခ်ိန္မွစတင္၍ ဗုဒၶသာသနာထြန္းကားခဲ့သည္။

ေအဒီ ၄ ရာစုမွစ၍ေအဒီ ၈ ရာစုႏွစ္အထိဗုဒၶသာသာနာ၏အေရာင္အဝါအထြန္းကားဆံုးအခ်ိန္ၿဖစ္ခဲ့သည္။
အနယ္နယ္အရပ္ရပ္မွဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား၏ ဘုရားဖူးထြက္ရာ ေနရာၿဖစ္ခဲ့သည္။
မ်ားစြာေသာဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းမ်ားတည္ရွိရာေဒသ၊ဗုဒၶသာသနာစည္ပင္ပြားမ်ားရာေဒသ၊
ေတြးေခၚမွဳဆိုင္ရာဖေလာ္ေဆာ္ဖီပညာရပ္တိုးတက္ရာေဒသႏွင့္အိႏၵိယလက္မ့ူအႏုပညာတို့ထြန္းကာရာေဒသၿဖစ္ခဲ့သည္။

ဘာမီယန္ေတာင္ၾကား၏သဲေက်ာက္ေတာင္နံရံတို့တြင္ထြင္းေဖာက္တည္ေဆာက္ထားေသာတပါးေက်ာင္းေဆာင္ငယ္မ်ားသည္ ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ေတာရေဆာက္တည္ၿပီးကမၼဌာန္းတရားပြားမ်ားအားထုတ္ရာေနရာမ်ားၿဖစ္ခဲ့ၾကသည္။
ထုိရဟန္းေတာ္မ်ားသည္မိမိတုိ့၏ေက်ာင္းနံရံတို့ကိုသာသနာႏွင့္သက္ဆုိင္သည့္ပန္းခ်ီကားတိုၿဖင့္ေရးခ်ယ္ခဲ့ၾကသည္။

ခရစ္ႏွစ္ ၆၃၂ခန့္က တရုပ္ဘုန္းေတာ္ၾကီး ရွန္ဇန္(Xuan Zang)၏ခရီးသြားမွတ္တမ္းအရ ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားသည္ မ်ားစြာေသာဘုန္းၾကီးေက်ာင္းေပါင္း ႏွင့္
ရဟန္းေတာ္ေပါင္းေသာင္းခ်ီ၍ရွိေသာ ဗုဒၶသာသနာ၏အထြန္းကားဆံုးဗဟုိခ်က္ၿဖစ္ေၾကာင္းေဖာ္ၿပထားသည္။
သဲေက်ာက္ေတာ္၏နံရံတြင္ထြင္းထုထားေသာေတာေနရဟန္းမ်ားကမၼဌာန္းတရားအားထုတ္ရန္တပါးေက်ာင္းငယ္ေပါင္း၁၀၀၀ေက်ာ္ရွိသည္။[ဒုကၡသည္မ်ားသည္ ထုိေက်ာင္းငယ္မ်ားကိုတြင္ ယေန့ထက္တိုင္ဆက္လက္ေနထိုင္ဆဲၿဖစ္သည္။]
ထိုရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူကိုေရႊႏွင့္အဖိုးတန္ရတနာတို့ၿဖင့္စီၿခယ္ပူေဇာ္ထားေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။
ထိုႏွစ္ဆူတို့ထက္ပိုမိုၾကီးမားေသာ(မီတာ၃၀၀ခန့္ရွည္လ်ားေသာ)ေလ်ာင္းေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္တစ္ဆူအေၾကာင္းလည္းေဖာ္ၿပခဲ့သည္။
ထိုဘာမီယန္ရုပ္ပြားေတာ္တို့ႏွင့္လက္ရာတူေသာထိုင္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္တစ္ဆူသည္တရုပ္ႏုိင္ငံဂန္စုရြာဘန္္လင္းဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္း(Bingling Temple)တြင္တည္ရွိသည္။

ကိုေဘာ(Kobul) ၿမိဳ့ေတာ္၏ေနာက္ေၿမာက္ဘက္မိုင္၁၄၃ အကြာ ဘာမီယန္ေတာင္ၾကားတြင္ သဲေက်ာက္ (Sandstone Cliffs )ေတာင္၏နံရံ၌
ထုဆစ္ထားေသာအထင္ရွားဆံုးရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူ၏အမည္မွာ ဝေရာစန( Vairocana ) ႏွင့္သက်မုနိ( Sakyamuni) တို့ၿဖစ္ၾကသည္။မတူညီသည္မုၿဒာပံုစံၿဖင့္ထုဆစ္ခဲ့ၾကသည္။
ဝေရာစနရပ္ေတာ္မူ၏ဥာဏ္ေတာ္မွာ၅၅မီတာ(ေပ၁၈၀) အၿမင့္ရွိၿပီး၊ သက်မုနိရပ္ေတာ္မူ၏ဥာဏ္ေတာ္မွာ၃၇မီတာ(ေပ၁၂၁) အၿမင့္ရွိသည္။ သက်မုနိရပ္ေတာ္မူကို ရွမမ (Shamama) ဟုအရပ္သံုးစကားၿဖင့္ေခၚဆိုၿပီး-မိဘုရားၾကီ၏မယ္ေတာ္(Queen Mother)ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ဝေရာစနရပ္ေတာ္မူကို ဆယ္ဆယ္(Salsal) ဟုေခၚဆိုၿပီး ဗုဒၶ ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။

တည္ေဆာက္ခဲ့သည့္ခုႏွစ္

ကာဘြန္သက္တမ္းခန့္မွန္းနည္း(Carbon Dating) အရ
သက်မုနိဗုဒၶ(ရပ္ေတာ္မူငယ္)ကိုခရစ္ႏွစ္၅၀၇ခုႏွစ္တြင္တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး၊ဝေရာစနဗုဒၶ(ရပ္ေတာ္မူၾကီး)ကို၅၅၄ခုႏွစ္တြင္တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။
တရုပ္ဘုန္းေတာ္ၾကီးရွန္ဇန္ (Xuan Zang)က ခရစ္ႏွစ္ ၆၃၂ ၌ ေတြ ့ရွိခဲ့ေၾကာင္း သူ၏ခရီးသြားမွတ္တမ္းတြင္ေဖာ္ၿပထားသည္။

ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူတည္ေဆာက္ထားပံု

သာသနာထြန္းကာခဲ့စဥ္ကရဟန္းေတာ္မ်ားေတာရေဆာက္တည္ကာသီတင္းသံုးခဲ့ေသာ သဲေက်ာက္ေတာင္နံရံကိုထြင္း၍တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ေက်ာင္းငယ္ကေလးမ်ားကို ယခုအခါ ဟဇရလူမ်ိဳးဒုကၡသည္မ်ားေနထိုင္ၾကဆဲၿဖစ္သည္။ ဟဇရမိသားစုမ်ားစြာသည္ ထုိေက်ာက္ေတာင္မ်ားၾကားတြင္ ဂူေအာင္းေနထိုင္သူမ်ား(cave-dwellers) ယေန့ထက္တိုင္ရပ္တည္ရွင္သန္ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။

တရားဓမၼကိုၾကည္ညိဳေသာမင္းေကာင္းမင္းၿမတ္လက္ထက္တြင္ ေဒသခံဗုဒၶဘာသာရဟန္းေတာ္မ်ားကဦးေဆာင္ၾကိီးၾကပ္ၿပီး ကုရွန္(Kushan)မင္းဆက္၌ ဟဇရ(Hazara Turko-Mongols) ေဒသခံလူမ်ိဳးမ်ားကထုဆစ္တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသည္။အိႏၵိယၿပည္၊ဂႏၶာရတိုင္းမွသုခလက္မွဳပညာ(Gandhara art)လက္ရာၿဖင့္အႏုစိတ္မြန္းမံထားခဲ့သည္။

ထုိရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူမွာေက်ာက္ဆစ္လက္ရာမ်ားထြန္းကာေသာေခတ္(stone carving)တြင္အေၿပာင္ေၿမာက္ဆုံးေသာလက္ရာၿဖစ္ခဲ့သည္။
ရုပ္ပြားေတာ္၏ခႏၶာကိုယ္ေတာ္(Main Body)ကို သဲေက်ာက္ (Sandstone cliffs)ေတာင္မွ ထြင္းယူခဲ့ၿပီး အႏုစိတ္လက္ရာမ်ားကိုရြံႏွင့္ေကာက္ရုိးတို့ၿဖင့္ပံုၿပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ဆဒ္ကို(stucco)
အမွဳန့္မ်ိဳးၿဖင့္မြန္းမံ(Coated)လုပ္ခဲ့သည္။မ်က္ႏွာေတာ္၊လက္ေခ်ာင္းေတာ္ႏွင့္သဃၤန္းေတာ္တို့ကဲ့သိုအႏုစိတ္လက္ရာမ်ားကိုရြံ ့ႏွင့္ေကာက္ရုိးတို့ၿဖင့္ပံုၿပဳလုပ္ခဲ့ၿပီးဆဒ္ကို(stucco)
အမွဳန့္မ်ိဳးၿဖင့္မြန္းမံလိမ္းက်ံ(Coating)ခဲ့သည္။ ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္အၾကီး(ဝေရာစနဗုဒၶ)ကို(Carmine Red) ကာမိုင္းအနီေရာင္ၿဖင့္ေဆးခ်ယ္ပူေဇာ္ခဲ့ၿပီး၊ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္အငယ္(သက်မုနိဗုဒၶ)
ကိုအေရာင္မ်ိဳးစံုတို့ၿဖင့္ေဆးခ်ယ္ပူေဇာ္ခဲ့သည္။လြန္ခဲ့သည့္ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကပင္ထိုေဆးေရာင္ႏွင့္အႏုစိတ္လက္ရာမ်ားမွာပ်က္စီးယိုယြင္းခဲ့ၾကသည္။

ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္၏ေအာက္ပိုင္းလက္ေတာ္ကိုလည္း (ခႏၶာကိုယ္ေတာ္အထက္ပိုင္းကဲသို့ပင္)သစ္သားၿဖင့္
တည္္ထားေသာေဘာင္ေပၚတြင္ေကာက္ရုိးေၿခာက္ႏွင့္ရြံတို့ၿဖင့္ေရာေႏွာတည္ေဆာက္ခဲ့သည္။
မ်က္ႏွာေတာ္၏အေပၚပိုင္းေနရာတြင္သစ္သားၿဖင့္မ်က္ႏွာဖံုးပံုစံမိုၿပဳလုပ္၍သြန္းေလာင္းခဲ့သည္ဟုယူဆခဲ့ၾကသည္။ဓါတ္ပံုေပၚတြင္ၿမင္ေတြရေသာအေပါက္ငယ္အတန္းမ်ားစြာသည္
တည္ၿငိမ္ေတာင့္တင္းမွဳရရန္သံုးေသာ သစ္သားဖရိမ္ေခ်ာင္းမ်ားထည့္သြင္းရန္အေပါက္ငယ္မ်ားၿဖစ္သည္။ [ေဖာက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ့ၿပီးသည္ေနာက္ ရပ္ေတာ္မူ၏(ပလာစတာ,ဖရိမ္အၿဖစ္သံုးေသာသစ္သားစ)အပိုင္းအစေပါင္း၃၀၀၀ေက်ာ္ကိုၿပန္လည္စုေဆာင္းရရွိသည္။
အာဖဂန္ရာသီဥတု၏အပူခ်ိန္ၿမင့္မားၿပီးစိုထိုင္းဆနည္းပါးၿခင္းသည္ထိုပလာစတာမ်ားႏွင့္သစ္သားတို့ကိုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာရွည္တည္တံ့ေစခဲ့သည္။]

စဥ့္အုတ္သားၿဖင့္ၿပဳလုပ္ထားေသာတံဆိပ္မ်ား၊လက္ဝတ္ရတနာမ်ားကိုဌာပနာထည့္သြင္းၿမဳတ္ႏွံခဲ့သည္။ ဗုဒၶ၏အဆံုးအမမ်ားေရးသားအကၡရာတင္ထားသည့္ စဥ့္အုတ္မ်ားႏွင့္သစ္ေခါက္ကို
ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္အၾကီး၏ရင္ဘတ္ေတာ္ေနရာတြင္တည္ေဆာက္စဥ္ကထည့္သြင္းဌာပနာအၿဖစ္ထည့္သြင္း ၿမဳတ္ႏွံခဲ့သည္။
ေရွ့ပိုင္းေဒသ၏အထင္ရွားအေက်ာ္ၾကားဆံုးေသာယဥ္ေက်းမူ့ေနရာၿဖစ္ၿပီး UNESCO အဖြဲ့မွ World Heritage Site
အၿဖစ္သတ္မွတ္ခဲ့သည္။ အႏၱရာယ္ရွိေသာေနရာတစ္ခုအၿဖစ္လည္းသတ္မွတ္ထားသည္။

ရပ္ေတာ္မူရုပ္ပြားေတာ္ႏွစ္ဆူဖ်က္ဆီးခံရၿခင္း
၂၀၀၁ႏွစ္မတ္လမွစ၍ တာလီဘန္္တို့သည္သဲေတာင္နံရံလုိင္ဂူေပါက္မွရပ္ေတာ္မူႏွစ္ဆူတို့အား တင့္ကားမ်ား၊ဗုံးမ်ားႏွင့္ေလယာဥ္ပစ္ေၿမာက္မ်ားၿဖင့္မည့္ကဲ့သိုဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။
ပထမအဆင့္ေနၿဖင့္ေလယာဥ္ပစ္အေၿမာက္မ်ားၿဖင့္ေန့ေပါင္းမ်ားစြာပစ္ခတ္ခဲ့ၾကသည္။
ထုိလက္နက္မ်ားေၿမာက္မ်ားစြာၿဖင့္ပစ္ခတ္ဖ်က္ဆီးခဲ့သည္လည္း တာလီဘန္မ်ားေမွ်ာ္လင့္ထားသေလာက္ မပ်က္ဆီးခဲ့ေပ။တၿခားနဳိင္မ်ားမွေဖာက္ခဲြမူကြ်မ္းက်င္သူမ်ားကေလာေရာက္ကူညီကာစနစ္တက်ဖ်က္ဆီးေပးခဲ့သည္။
ေနာက္ဆံုးေတာ့ ဒိုင္းနမိုက္တန္ေပါင္းမ်ားစြာ (၅၀၀၀၀ကီလို)ကိုရုပ္ပြားေတာ္၏ပခံုးေတာ္ႏွင့္လက္ေတာ္တို့၏ေအာက္တြင္ၿမဳတ္ႏွံၿပီးတစ္ၿပိဳင္နက္ေဖာက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။
၂၀၀၁ႏွစ္ မတ္လ ၂၁ ရက္ေန့တြင္ တာလီဘန္တို့ကတစ္စမက်န္္ေဖာက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။

ေနာက္ဆက္တြဲအေတြးမ်ား

ရပ္ေတာ္မူႏွစ္ဆူကို ေဒသခံဗုဒၶဘာသာရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ဟဇရ(Hazara Turko-Mongols)လူမ်ိဳးမ်ားက ၿမတ္ဗုဒၶကိုၾကည္ညိဳ၍ လူသားမ်ားကုသိုလ္တရားတိုးပြားရန္အလုိ့ငွာသဒၵါတရားထက္သန္စြာၿဖင့္ထြင္းထုတည္ေဆာက္ခဲ့သည္။

အီဂ်စ္ႏွိင္ငံတြင္တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ပိရမစ္မ်ားေဆာက္လုပ္ပံုႏွင့္မ်ားစြာၿခားနားသည္။ ပိရမစ္မ်ားကို ဖာရုိဘုရင္တို့က တမလြန္ဘဝတြင္ေကာင္းမြန္စြာေနထိုင္နဳိင္ရန္ရည္ရြယ္၍ ကြ်န္မ်ားကို ရက္စက္စြာခိုင္းေစၿပီးေဆာက္လုပ္ခဲ့ၾကသည္။

လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း၁၈၀၀ေက်ာ္ခန့္ကအာဖကန္နစၥတန္ႏုိင္ငံသည္ ၿမတ္ဗုဒၶ၏အဆံုးအမမ်ားေၾကာင့္ ၿမိဳၿပယဥ္ေက်းမူထြန္းကာႏုိင္ငံအၿဖစ္ရပ္တည္ခဲ့သည္။               
                            copy
                            ကူးယူေဖၚျပျခင္းသာ။
                             ရႊင္လန္းခ်မ္းေျမ႕ပါေစ
                              

#ၿငိမ္းခ်မ္းပါေစ